Түшээт хан аймгийн Дайчин Чин вангийн хошууны нутаг буюу одоогийн Булган аймгийн төв Булган уул, Гурван Ачуут гол хэмээх газар Манжийн Энх-Амгалангийн хорин дөрөвдүгээр /1685/ онд байгуулагджээ. Тус хийд нь 27 дацан, 30 орчим дуган, жас, 1500 орчим лам хуврагатай, Ар Монголын шашин мөргөл, худалдааны томоохон төв болж байсан.
Тус хийдэд 1693 онд Дашпэлжээ аймаг, 1697 онд Самданчойлин аймаг 1709 онд Пунцагтуваанлин аймаг, 1721 онд Дашчойлон аймаг, 1733 онд Дашчойнхорлин аймаг, 1807 онд Гиваапэлжээ аймаг, 1830 онд Дондовлин, Чойнхорлин хоёр аймаг, 1892 онд Онгаддаржаалин аймаг тус тус байгуулагджээ. Харин 1749 Жанчивлан дацан, 1779 онд Цанид дацан, 1788 онд Мамба дацан, 1796 онд Пунцаггэжээ дацан, 1803 онд зүүн жүд дацан, 1807 онд Зурхай дацан, 1866 онд Гандандамбаалин сүм, 1871 онд Гүнрэг дацан, 1873 онд баруун Жүд дацан, 1913 онд Үржиндэчлин дацан байгуулагдсан.
Эдгээрт цаг цагийн олон хурал хурахын дээр хавар намар хоёр цагийн аграмбын дамжаа, найман хоног жасаа хурал хурна. Харин Зурхайн дацанд олон зүйлийн хурал цаг цагт хурахын дээр жасаа хурал нэг зуун тавин хоног, Зээрэмбийн мяндагийн дамжаа зургаа хоног хурна. Мөн 1876 онд Диваажин буюу Жаргалын орон гэдэг нэртэй сүмийг хиймэл уулан дээр байгуулж, 1904 онд сүрлэг үзэсгэлэнтэй цагаан суврагыг бүтээжээ.
Үүнээс гадна тус хийдэд орос, хятад, монгол худалдаачдын худалдааны нэлээд том төв байв. Дайчин вангийн хүрээ нь хүн ард олонтой хөл хөдөлгөөнтэй багагүй хот байсан тухай XIX зууны эцэс, ХХ зууны эхээр тус нутгаар дайрч гарсан худалдаачид, жуулчдын тэмдэглэлд бичсэн байна. 1937 онд тус хийдийг нураан зарим барилга дацанг сургууль, авто бааз, агуулах зэрэгт ашиглах болсон ба 1990 оноос дахин хурал номын үйл ажиллагааг сэргээн, сүм хийдийг барьж байгуулж, Диваажингийн сүмийг сэргээн засварлаж байна. (С.Чулуун, Н.Маралмаа)
Discussion about this post