Ерөнхийлөгчийн сонгууль: Х.Тэмүүжин ба Бусад

Гэвч олон нийтийн хувьд тус намтай холбоотой хуулийн асуудлаас нэр дэвшихээр хүсэлтээ өгсөн эрхмүүд сонирхол татаж байна. Одоогийн байдлаар Хууль зүйн сайд асан Х.Тэмүүжин, УИХ-ын гишүүн Н.Алтанхуяг, өчигдөр МАХН-аас гарч АН-д орсон С.Ганбаатар, Ерөнхий сайд асан Р.Амаржаргал, УИХ-ын гишүүн асан Ц.Оюунгэрэл, мөн УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга Д.Ганбат, АН-ын дарга асан С.Эрдэнэ, АТН-ын дарга асан Л.Гүндалай нар тус намаас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэрээ дэвшүүлэхээр Дотоод сонгуулийн хороонд хүсэлтээ өгсөн байна. Р.Амаржаргал 2017 онд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшихээр АН-ын дотоод сунгаанд оролцсон авч намаасаа гарч чадаагүй. Харин С.Ганбаатар саяхан АН-ын гишүүн биш байсан, мөн 2017 оны Ерөнхийлөгчид МАХН-аас нэр дэвшиж өрсөлдөөд ялагдсан. Л.Гүндалайгийн хувьд санал авах эсэх нь чухал биш, сунгаанд оролцох нэрээр өөрийгөө олон нийтэд сануулж буй нэг хэлбэр. Ц.Элбэгдоржийн хэлсэнчлэн “энэ ч гэсэн ардчилал мөн”. Хоёр талд бүртгүүлсэн хүмүүсийн тоо арав шахаж байна.

Одоогийн байдлаар нэрээ дэвшүүлэхээр хүсэлтээ өгсөн хүмүүсээс хамгийн залуу нь Х.Тэмүүжин. 2019 онд баталсан Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөөр Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчийн насыг 45-аас 50 болгож өөрчилсөн. Тэгэхээр АН-ын залуу үеийнхнээс Ерөнхийлөгчид нэр дэвших насанд хүрсэн ганц хүн нь энэ жил тавин нас хүрсэн Х.Тэмүүжин болж байна. Бусад бүгд жараад оныхон. Намаасаа өрсөлдөгчгүйгээр нэр дэвшиж байгаа МАН-ын дарга У.Хүрэлсүх ч бас 60-аад оных. Тиймээс хэрвээ Х.Тэмүүжин намаасаа нэгээр гарч чадвал энэ сонгуулийн хамгийн залуу нэр дэвшигч болж магадгүй.

Мөн 2016 оны УИХ-ын сонгуульд ялагдсанаасаа хойш улс төрийн идэвхитэй амьдралаа орхиогүй, олон нийтийн хараа бараанаас алдуураагүй ганц хүн нь ч бас Х.Тэмүүжин. Ялангуяа эрх баригч намын дур зорго хэтийдэж жолоо цулбуураа алдсан, Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын хазгай гишгэж ардчилсан зарчмаасаа гажсан бүхий л зүйл дээр “хаая, хүүе” гэж хашгирч явсан ганц хүн нь Х.Тэмүүжин болохоор олон нийт ч эерэгээр хүлээж авч байна.

Гэвч Х.Тэмүүжинг нэр дэвшүүлэх эсэх нь намын асуудал. Бүр тодруулбал, нийт гишүүдийн санал хураалтаар шийдэх ёстой. Ц.Оюунгэрэл ч гэсэн өмнөх удаа АН-ын даргын сунгаанд оролцож, богино хугацаанд боловч /сурталчилгааны хугацаа 7 хоног байсан/ намынхаа гишүүдэд бодлого зорилтоо таниулаад амжсан учраас чансаатай өрсөлдөгчдийн тоонд багтана. Гэхдээ нэг удаа ялж гараагүй сунгаанаас хоёр дахиа ялж гарах болзол тун бага.

Хоёрдугаарт удахгүй болох Ерөнхийлөгчийн сонгууль АН-ын хувьд хүч тэнцвэргүй тулаан болно. Орон нутаг, их хурал гээд бүх шатанд эрх мэдлийг атгачихсан, төсөв хөрөнгөө төвлөрүүлээд, шат шатандаа хуваагаад байршуулчихсан МАН-тай эн зэрэгцэж өрсөлдөнө гэдэг сөрөг хүчний хувьд давагдашгүй даваа.

Найдвар тээж болох ганц зүйл нь эрх баригч намын дур зорго хэмжээ савнаасаа хальж, иргэдийн уур ухимдал, цөхрөл өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байгаа энэ үед “ядаж Ерөнхийлөгчийн суудлыг эрх баригч намд өгч болохгүй” гэдэг итгэл үнэмшлээр иргэд сонгуульд оролцож болох юм. Өмнө нь ч тийм байсан, өнгөрөгч 2017 оны сонгуулиар ч мөн тийм үр дүн гарсан. Тийм болохоор АН энэ удаагийн сонгуульд ялалт байгуулахын тулд хамгийн бодитой өрсөлдөгч, зөв нэр дэвшигчийг гаргаж ирэх ёстой. Сонгуульд ялалт байгуулдаггүй юм гэхэд ядаж нам дотроосоо зөв хүнээ гаргаж чадах нь тус намын рейтингийг өсгөж өгнө. Өнөөдрийн ашгаас илүү маргаашийн үр өгөөж, нийтлэг ашиг сонирхлоо тооцох ёстой гэсэн үг.

Тийм болохоор Х.Тэмүүжиний хувьд сонгуульд ялалт байгуулах эсэхээс үл хамаараад нам дотроосоо нэгээр гарч нэр дэвших нь нэгдүгээр асуудал. Өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын явуулсан бодлого, үйл ажиллагаанд хамгийн их шүүмжлэлтэй хандаж ирсэн түүний хувьд О.Цогтгэрэл даргатай нам дээр очиж бүртгүүлсэн явдал жаахан зөрчилтэй харагдаж магадгүй. Гэвч О.Цогтгэрэлийг АН-ын даргаар сонгоход намын нийт гишүүдийн 70 гаруй хувь оролцсон. Харин М.Тулгатыг АН-ын даргаар сонгогдоход гишүүдийн 20 хүрэхгүй хувь буюу 30 мянга орчим гишүүд саналаа өгсөн мэдээлэл бий. Нэгэнт хоёр нам хоёулаа тус тусдаа нэр дэвшигчээ тодруулж байгаа тохиолдолд илүү олон гишүүн санал өгөх боломжит хувилбарыг сонгосон байж болох юм.

Ямартай ч хоёр тамга барьсан хоёр даргын аль аль талд нь оролгүй дундыг барьж явсан Х.Тэмүүжиний хувьд өнөөдөр өөрийн сонголтоо хийв бололтой.

Б.ЗАЯА