Өөрөө тодорсон Соёмбо үсэг

СОЁМБО – ЦАГААН ТОЛГОЙ

Монголын анхдугаар Богд Өндөр Гэгээн Г.Занабазар нь 1686 онд Түвхэн бүтээлийн сүмдээ сууж байхдаа Соёмбо- Заяади үсгийг зохиожээ.

Эртний Энэтхэг, Цастын орон гэх Төвд, түүний сүүгээр цэнгээгчийн орон Монгол зэрэг номт гурван улсын номын хэлийг сацуу тэмдэглэж чадахуйц авианы төгс боловсорсон шинэ монгол үсгийг бүтээсэн нь хожмоо Монголын тусгаар тогтнолын бэлгэдэл болж чадсан байна. Энэхүү үсгийг Энэтхэг, ланз, нагар зэрэг үсгээс санааг авч зохиосон гэх бөгөөд нийт 90 гаруй үсгээс бүрдэх уг бичгийг ар халх, өвөр дөчин есөн хошууны аялгуунд тулгуурлан зохиосон бөгөөд эхний титэм буюу толгой үсэг нь гүн утга санааг агуулдаг байна.

Соёмбо үсгийг 200-гаад жил голдуу хүрээ хийдэд сүмийн барилгын чимэглэлд хэрэглэж байсан бөгөөд төрийн тамга, ном судрын толгой үсгийг бичиж уламжилсан нь бидний үед мөн үлдсэн.

Өндөр Гэгээн Г.Занабазар соёмбо үсгийг бүтээхдээ уламжилж ирсэн эртний Монгол утга бэлгэдэл болох нар, сар, галын дүрсийг авч ашигласан бөгөөд эдгээр дүрс тэмдэг нь хад агуйн зурагт болон буган чулуун хөшөө, эд өлгийн зүйлс дээр элбэг дүрслэгддэг ба нум сум жадны үзүүрийн хэлбэртэй гурвалжин дүрс нь мөн л эртний утга бэлгэдлийг агуулна. Гэхдээ Г.Занабазар эдгээрийг шашны утганд таацуулах маягаар үндсэн утгыг алдагдуулалгүйгаар авчээ. Нар сар галын дүрслэлийг сав шим ертөнц, цаг хугацаа, хүн амьтан, арга билгийн гүн утгатай хэмээн үзэж үүнийгээ Дорно дахины ухаанаар нотлогдсон ертөнцийн үүслийн уг сурвалж болох хий, гал, шороо, ус зэрэг язгуур махбодиор төлөөлүүлэн байрлуулж бадам цэцгээр суурь хийсэн нь язгуурын төр шашинаа ариунаар мандуулахыг бэлгэджээ.

Хожим нь Монголын ард түмэн үндэсний эрх чөлөө тусгаар тогтнолоо олж авсан 1921 онд ардын хувьсгалын партизан цэргүүдийн туган дээр дахин мандаж явсан түүхтэй. 1911 онд Богд хаант Монголын төрийн туг тамганд, 1924 оноос БНМАУ-ыг тунхаглан зарлахад төрийн далбаанд урьдын адил соёмбо тэмдэгтэй байхаар заасан байдаг. Тухайн түүхэн аль ч цаг үетэйгээ утга бэлгэдэл нь холбогдож чаддаг соёмбо үсэг нь тусгаар Монгол улс өөрийн эрхт байхыг бэлгэдэн зарлах болсон.