Дуулга уулын өврийг дагаад Хүннүгийн 142 булш бий

Төмөр зэвсгийн үеийн Хүннүгийн соёлд хамаарах булш.

Хэнтий аймгийн Жаргалтхаан сумын төвөөс зүүн урагш 27 км-т орших бөмбөгөр оройтой, бараан уулыг Дуулга гэнэ.

Энэ уулын өврөөс баруун урагш хандсан жижгэвтэр ам, түүний хойд налууг дагаад хүннүгийн 142 булш бий. Эдгээр булшны тоонд мөн ёслолын жижиг чулуун хашлага 12 буйг оролцуулан тоолж дэвсгэр зургийг 1975 онд В.В.Свинин үйлджээ. Үүнээс гадна уулын олон булш бүхий ам уруу өмнөөс орж ирсэн жижиг салаанд мөн хүннүгийн 10 булш буйг 1988 онд илрүүлсэн байна.

Дуулга уулын булшийг анх 1969 онд Гурван голын шинжилгээний анги илрүүлж таван булш, 1971 онд үргэлжлүүлэн 10-аад булш, 1971 онд Монгол-Унгарын хамтарсан шинжилгээний анги, 1975, 1985 онд Монгол-Зөвлөлтийн хүрэл, төмөр зэвсгийн дурсгал судлах ангиуд 10 булш, 1988 онд Хүннүгийн дурсгал судлах Монгол-Унгар-Зөвлөлтийн хамтарсан шинжилгээний анги таван булш тус тус малтан шинжилжээ. 7-р булшнаас амуу бүхий цүлхэн хүзүүтэй саарал ваар, чагтан бариултай шулуун сэлэм, хуйтай, хуйгүй төмөр хутга, 3 ширхэг зэв, хазаарын амгай цагариг, гархи зэрэг хөдөлмөрийн болон цэргийн зориулалттай хэрэгсэл гарснаас гадна ясан эдлэл, бугын эвэр, 9-р булшнаас олон тооны төмөр эдлэл, шор, хуй бүхий төмөр хутга, даруулга бүхий гогцоо гoрхиуд, гурван хөлтэй тогоо зэрэг гарчээ. Тогоо нь амсраас хажуу тийш гарсан бахим бөх сэнжтэй.

1975 онд В.В.Свинин эндхийн дурсгалын дэвсгэр зургийг үйлдэж дугаарласан бөгөөд 66-р булшнаас ваарын хагархайгаар хийсэн ээрүүлийн таваг, дөрвөн ширхэг хагархай ваар зэрэг эд өлгийн зүйл олсон. 1988 онд 11-15-р булшнуудыг малтахад 12-р булшнаас бугын эвэр, шавар ваар, 15-р булшнаас хүрэл тогоо, гурван ширхэг бүтэн ваар гарсан. Хүрэл тогоо нь 19 см өндөр, амсраараа 14,8 см, бөөрөөрөө 16 см, ёроолоороо 10 см голчтой бөгөөд амсарт нь доод талыг нь гаднаас нь наалдуулж цутгасан хагас дугариг хос сэнжтэй байжээ.

Мөн Дуулга уулын булшнуудаас олдсон үр тариа хадгалах зориулалттай их биений доод талд нүхэлсэн ваар, нэлээд өвөрмөц хэлбэртэй торх маягийн ваар, тэдгээрийн их биеийн дээгүүр тойруулан долгио хээтэй, хөндлөн зураасаар чимэглэсэн зэрэг нь тухайн бүс нутгийн үйлдвэрлэлийн онцлогийг илэрхийлж байна. Дуулга уулын 2-р булшнаас гарсан вааранд хурдан эргэх оньсон хүрд дээр хийхэд үлддэг олон хөндлөн зураас байгаа нь тухайн үед ваар үйлдвэрлэлд гарсан техникийн хөгжлийг харуулсан тодорхой дэвшил хэмээн судлаачид үздэг.

Дуулга уулын хүннү булшнаас гарсан хэрэглэгдэхүүн нь нийтлэг хүннү булшнаас илэрдэг дурсгалууд бөгөөд НТӨ II зуунаас НТ-ын I зууны үед хамаарна.