Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, Гавьяат тээвэрчин Р.Раштай ярилцлаа
–Сүүлийн үед “Богдхан” төмөр замын төслийн талаар их ярих боллоо. Уг нь буруу юм биш. Инженерийн байгууламжийн хувьд олон эерэг өөрчлөлтүүд гарна гэдгийг та мэднэ. Гэхдээ хот дундуур дайран өнгөрсөн энэ төмөр замыг нэг амьсгаагаар зөөчих бас амаргүй юм билээ. Ерөнхий сайд бол их л шахаж байгаа харагдсан. Та төмөр замчин, дээр нь салбарын сайдаар ажиллаж байсан хүний хувьд энэ төслийн талаар ямар бодолтой явдаг вэ?
-Тийм ээ, Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ УБТЗ-ын ажилтай танилцах үеэрээ “Богдхан” Төмөр замын төслийн талаар өндөр ач холбогдол өгч ярина билээ. Би үүнийг холыг харсан том бодлого гэж ойлгож байгаа. Сүүлийн жилүүдэд нийслэл хотын ачаалал эрс нэмэгдэж, авто машины тоо ч сүрхий олширсон. Дээр үед тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний урсгал харьцангуй бага байхад аж үйлдвэрийн район, хойд энгэрийн орон сууц, үйлчилгээний хороолол хоёрын хоорондох төмөр зам хөндлөн давсан ажил, үйлчилгээ гайгүй, хүндрэл багатай болоод л байлаа. Одоо бол болохгүй байна. Тэгэхдээ “Жаргал Defacto” нэвтрүүлгийг хөтөлдөг эдийн засагч Д.Жаргалсайханы ярьснаар төмөр замыг бүрэн нүүлгэх нь ч юу юм, бүх юмыг бас зөвхөн автомашины цонхоор харж ярьж болохгүй л дээ. Улаанбаатар өртөө, ТЭЦ-3, ТЭЦ-4-өө л эхлээд хооронд нь уялдуулаад бодчихъё. Мөн Бээжин-Москвагийн олон улсын суудлын галт тэргийг нэг хэсэгтээ л Богд уулын цаагуур явуулж болохгүй байх. Монгол орон чинь өөрөө газарзүйн байршлын хувьд хоёр их гүрний хооронд оршдог транзит орон шүү дээ. Бид энэ транзит боломжоо л чимх чимхээр ч атугай ахиулж ашиглаж байх ёстой. Эрдэнэтийн зэс, Монгол ямааны ноолуур, дээгүүр нисэж буй онгоцны тоо, төмөр замын транзит тээвэр ялгаа юу байх вэ цөмөөрөө л улс орны валютын эх үүсвэр юм. Ер нь, Богд уулын цаагуур бол Улаанбаатарт ирэхгүй ачаа л явна шүү дээ. Хойноос ч тэр, урдаас ч ялгаагүй. Жишээ нь, Эрдэнэт, Сэлэнгэ, Дарханаас Хятадын чиглэлд явах экспортын ачаа хотоор заавал дайрах шаардлагагүй. Транзит ачааг татаж явуулна гэдэг бас хөөцөлдлөгөөний урлаг байдаг юм. Тэр жил дөрвөн сая гаруй тонн ЮКОС-ийн түүхий нефть тээвэрлэх ажлыг одоо Зам, тээврийн хөгжлийн сайд Л.Халтар, талийгаач инженер н.Дашзэвэг нар 1998-2000 он хүртэл хоёр жил уйгагүй хөөцөлдөж байж бүтээсэн юм шүү. Үүний үр дүнд Замын эдийн засаг сайжирсан. Ийм үед мэдээллийн нууцыг бат чанд хадгалах явдал чухал юм билээ. Тэр жил татах тооцоогоо бусдад алдаж, “түр тар” болж л байлаа. Өөрийн хэрэгцээт түлшээ ЮКОС-оос хямд үнээр авдаг байсан үе шүү дээ.
–Таны зөв. Хот руу орох шаардлагагүй ачааг л Богд уулын урдуур тойруулах асуудал. Транзит ачаа замын хойд хэсгээс тээвэрлэх экспортын түүхий эд л явах юм байна гэж ойлгосон. Гэвч зах зээлийг таамаглах хэцүү. Хоёр хөрш, Хятадтай хийх Европын улсуудын худалдаа байнга ийм өндөр өсөлттэй байхгүй нь лав. Өөрөөр хэлбэл, энэ төмөр замын нуруун дээгүүр өнгөрөх тээврийн хэмжээг маш олон жилээр тооцоолох, үр ашгийг нь гаргах явдал чухал. Манайд энэ талын тооцоо судалгаа, түүнийг нь хийх хүний нөөц бий юу?
-Төмөр зам барина гэдэг чинь үнэтэй тусдаг ажил. Дунджаар нэг сая ам.доллар хол гараад л явчих байх. Хаана барьж байгаагаас гээд л олон юмнаас хамаарна л даа. Барьсан зам маань богино хугацаанд буюу 10-12 жилд өртгөө нөхөж байвал сайн гэж үздэг. За, цаад тал нь 15 жил. Дээгүүр нь явах ачааны хэмжээ, тарифаас л хамаарна. Өндөр тарифтай их ачаа явбал өртөг зардлаа хурдан л нөхнө. Ийм учраас тээврийн зах зээлийн судалгаа их чухал. Манайд судалгаа шинжилгээний ажилд их ач холбогдол өгдөг туршлагажсан, туршлагажиж яваа хүмүүс бий. Эхлээд нөхдийнхөө дунд Жоогий хэмээн нэрлэгддэг А.Батболд байна. Түүнийг олон улсын түвшинд судалгаа хийх хэмжээнд хүрсэн хүн гэж гаднынхан ярьж байхыг би сонссон. Мундаг сэтгэлгээтэй, оюун нь жагссан, бас сайн зохион байгуулагч. Тэр жил Техник, технологийн албаны дарга болсны дараахан Удирдах газрын номын санг аятайхан болгосон юм. Тэнд аппаратын ажилтнууд орж ном хэвлэл уншина, гэгээрнэ. Удирдах газрын ажлыг тэндээс эхлэе гэж бодсон байх мань хүн. Тэгээд Ё.Сүхээ, вагоны Л.Болд, замын Ю.Нямжаргал нар байна. Төмөр замын нэртэй эдийн засагч Нэргүйн хүү Мөнхдөл бол төмөр замын хэдэн үзүүлэлтийг бодох удамтай залуу л даа. Цааш нь, н.Нямдаваа, холбооны Ц.Болдбаатар, Ч.Эрдэнэдалай, Л.Ганбаатар, А.Пүрэвбаатар гээд олон авьяаслаг нөхдийг тоочиж болно. Ачаа тээврийн П.Батхуягийг ч мартаж болохгүй. Т.Ганзориг гээд төмөр замчин залуу одоо Лондонгийн төмөр замд ажилладаг юм байна. “Ган зам” сонины саяханы дугаарт сонирхолтой ярилцлага өгсөн байна билээ. Үүнийг ч эргэн харж, тус дэмжлэгийг нь тусгаж авах нь зүйтэй юм. Өнөөдөр далайн тээвэр, хуурай замын тээвэр хоёр өрсөлдөх хэмжээнд хүрч. Энэ нөхцөлд яавал бага боловч хожих вэ гэдэг дээр л дөмөгхөн суух, бас гүйх хэрэгтэй байгаа юм. Манайд тээврийн эрдэм шинжилгээ судалгааны бүр институт хэрэгтэй болж ирсэн. Тэнд металл боловсруулах асуудал ч томоор бичигдэх ёстой. Манай төмөр зам чинь есөн мянганы удирдах хэвгийтэй газар шүү дээ. Эмээлт Хоолтын даваа бол 18 мянганых. Энд яригдаж буй шинээр баригдах замд бол хоёрын зэрэг туннель яригдаж байгаа юм. Тооцоо л харуулна даа. Нэг насны үр ашигтай юм л хийх юмсан. Баруунд бол 1970 оноос эхэлж ойрын жилүүдийн болоод дунд хугацааны, бүр алс хэтийн төлөвлөлтийг хэвшүүлж эхэлсэн.
–Энэ бүхнийг таниас асуугаад байгаа нь “үхмэл” хөрөнгө оруулалт хийчих вий л гэсэн болгоомжлол хаана хаанаа байгаа юм. Би санаж байна. Саяхны нэг арга хэмжээн дээр та Ерөнхий сайдтай уулзахдаа Замын-Үүд дэх шинэ ложистикийн төвийг үр ашиг багатай хөрөнгө оруулалт байсан гэсэн утгатай зүйл хэлсэн шүү дээ?
-Би Замын-Үүдийн тээвэр ложистикийн бүтээн байгуулалтын ажлыг бага зэрэг шүүмжилсэн тал бий. Одоо бол хэрэг дээрээ тээвэр ложистик биш л дээ. Нэмж л алдаа хийж болохгүй. Японы буцалтгүй тусламжаар байгуулагдсан хөрөнгийг эргэлдүүлж ашиглах хугацаа болоогүй гэж үздэг. Бас дээр нь, төмөр зам 1990-1992 онд өөрөө бүтээсэн байгууламжаа л ашиглаж байгаа. Манай улсад мөнгө илүүдээд байгаа биш шүү дээ. Байгаагаа додомдож ашиглах нь хамгийн чухал.
-Хөрөнгө оруулалт гэснээс энэ төмөр замын санхүүжилтийг хэрхэн шийдэх вэ? Миний ойлгож байгаагаар бид чинь Япон улсаас авсан зээлийн үлдэгдлээ шийдээгүй. Үүнээс болоод УБТЗ-д нэн шаардлагатай хөрөнгө оруулалтуудаа хийж чадахгүйд тулаад байгаа шүү дээ?
-Бид одоо 1990-ээд онд үзүүлсэн Япон улсын зээл тусламжийг өөлөх гээд хэрэггүй. Тухайн үед ёстой ядарч байх цагт Япон улсын Засгийн газар бидэнд өгөөмөр гараа сунгасан юм. Ёстой цагаа олсон доо. Бидэнд чухам юу амин чухал хэрэгтэй байна вэ түүнийгээ л авсан. Тэр үед тээврийн шинжлэх ухаан ид хөгжиж байсан үе байлаа. Тухайн зээлийг 1.5-3 хувийн хүүтэй 23 жилийн хугацаатай, үүний эхний 10 жил нь хүүгийн төлбөрөөс чөлөөлөгдсөн зээл байв. Бид ашиглаж байгаад зээл, зээлийн хүүгээ төлөх болоод ирэхэд юм ярьж байгаа нь онцгүй л дээ. Би дахиад хэлье. Япон, Дэлхийн Банкны бага хүүтэй, урт хугацаатай зээлийг тухайн үед авч ашиглаагүй бол бид хүнд байдалд орох байсан. Ачааны вагоны асуудлаа шийдсэн, Багануур-Улаанбаатарын хоорондох нүүрсний тээврээ ДАШ-7 хэмээх өндөр хүчин чадалтай хоёр илчит тэргээр зөөдөг болж, нүүрс тээврийн саатлаа арилгасан. Шилэн кабель татлаа. Москвагийн чиглэлд явдаг хоёр галт тэргээ Герман вагоноор сольж, элэгдэл ихтэй тойруу замд өндөр хатуулгатай зам төмрийг 200 км замд гадна талын зам төмрийг нь сольсон. Гэрээ хийх хэмнэлтээс гарсан 18 сая ам.доллароор шилэн кабелийн холбоо байгуулсан. Мөн 1990-ээд оны дундуур төмөр замын дагуух үер уснаас улбаалан 480 км газарт ус үерийн хамгаалалтын ажил хийсэн. Төслийг хэрэгжүүлэх явцад хоёр секцийн 10 илчит тэргэнд модернизаци хийж, эдийн засгийн том хэмнэлт гаргасан зэргийг мартаж болохгүй. Дээр нь, Монгол инженерүүд Японы төмөр замуудад очиж урт богино хугацаагаар курс дадлага хийж байсан зэрэг нь засварын суурь машин худалдаж авч тавьснаас илүүд тооцогдох үр ашигтай ажил байлаа. Ер нь, Японоос авсан зээл тусламжийн асуудлыг Монголын талын хөрөнгө оруулалт болгож ярьж болмоор санагддаг. Анх Японы талд зээл тусламжийн талаар ханд гэдэг зөвлөгөөг “Иточу” пүүсийн захирал асан Танака хэмээх хүн надад зөвлөж байж билээ. Тухайн үед “Иточу” пүүс манай төмөр замын газар дээр конторлодог байсан юм. Санаа нь бол иймэрхүү зээл л том бүтээн байгуулалтыг босгоход хэрэгтэй юм даа.
-Цаг зав гарган ярилцсанд баярлалаа.
Discussion about this post